Je bent nu bij: 11 Bankaplein

Het Bankaplein in Lombok is een heus begrip in Utrecht. Het plein tussen de Malakkastraat en Billitonkade heeft een grote speeltuin die het hele jaar toegankelijk is. Naast de glijbaan, wiebeltrap en schommels beschikt het Banka-plein ook over een overdekt podium. Hier wordt regelmatig wat georganiseerd, zoals een open atelier(1). Het evenement van het jaar voor het plein is Bevrijdingsdag. Op deze dag vinden in de hele wijk activiteiten plaats: straatorkesten, rommelmarkt door geheel Lombok en een groot podium op het Banka-plein. Een feest voor iedereen uit de buurt, waarbij gezelligheid en saamhorigheid vooropstaan.

Een belangrijke intermediair in de organisatie van onder andere buurtfeesten is de stichting Lombok Anders. Lombok Anders is in de jaren tachtig en negentig ontstaan als drukbezocht festival met onder andere een vrijmarkt voor de buurtbewoners op 5 mei. Tegenwoordig is Lombok Anders meer dan alleen het festival. De stichting is de organisator van sociaal culturele evenementen in Utrecht. Zo organiseert Lombok Anders op 5 mei nog steeds een groot straatfeest in Lombok. Meest recentelijk is de stichting Lombok Anders een actie gestart voor de slachtoffers van de aardbevingen in het Indonesische Lombok. Dit project heet Lombok voor Lombok(2).

Tinmijnen

De naam van het plein is afkomstig van de eilandengroep ten oosten van Zuid-Sumatra in de Zuid-Chinese Zee en is vooral bekend door de tinmijnen. Na de vondst van deze grondstof in 1710 liet de sultan Anom van Palembang tinmijnen bouwen. In dezelfde periode had Sultan Anom een conflict met zijn jongere broer over het eigendom van de mijnen. De jongere broer bedacht een plan om Anom te verslaan en stuurde een boodschapper naar de Gouverneur-Generaal van de VOC in Batavia. Het plan werd geaccepteerd door de VOC en deze zond wapens naar de jongere broer. Sultan Anom werd verslagen en de VOC kreeg, volgens afspraak, het monopolie op de tinmijnen van Banka. Dit betekende dat het gewonnen tin uit de mijnen alleen verkocht mocht worden aan de VOC en maakte de Compagnie de grootste tinhandelaar in de wereld(3).

Tot ver in de twintigste eeuw bleven de tinmijnen in bezit van Nederland. Lange tijd werden Chinese arbeiders ('koelies') aangetrokken om - onder heel zware omstandigheden - te werken in de mijnen. Als gevolg van deze arbeidsmigratie is vandaag de dag een groot deel van de bevolking op Banka van Chinese afkomst(4).

Molukkenstraat

Aan de andere kant van de Oudenrijnbrug bevinden zich geografische verwijzingen naar het Nederlandse koloniale verleden, zoals de Molukkenstraat. Mocht u de tijd hebben dan is dit zeker de moeite waard. Vanaf het Bankaplein loopt u terug naar de Kanaalstraat en steekt u de Ouderijnbrug over. Door rechtsaf te gaan op de Tanminbarkade komt u terecht bij de Molukkenstraat.

Lange gedeelde geschiedenis

Op 21 maart 1951 arriveerden de eerste Molukkers in Nederland afkomstig van de eilandengroep de Molukken. De eilandengroep de Molukken ligt tussen Celebes, Timor en Nieuw-Guinea. In de zeventiende eeuw werden ook de VOC-gewesten Banda en Ambon bij de Molukken gerekend. De Molukkers waren voornamelijk ex-militairen van het KNIL. In de eerste jaren na de eerste aankomst van de Molukse gemeenschap woonden zij in zogeheten 'woonoorden', waaronder voormalige concentratiekampen zoals Westerbork en Vught. Voorafgaand aan deze komst van de Molukkers naar Nederland, bestaat er een lange geschiedenis tussen de Molukken en Nederland(1).

Specerijenhandel

Kenmerkend voor de geschiedenis van de Molukken is de handel in de specerijen kruidnagel en nootmuskaat. Vanaf het begin van de aanwezigheid van de VOC op de eilandengroep probeerde de compagnie de kruidnagelteelt door de lokale bevolking te beperken. Kuststreken werden overvallen, nieuwe aanplanten werden verbrand en de gehele handel op kruidnagel werd gemonopoliseerd door de compagnie. Dit hardhandige optreden van de VOC ging gepaard met veel bloedvergieten, zoals op Banda en Ceram(2).

Plantageslavernij

Dit gecreëerde monopolie op de kruidnagelhandel had arbeiders nodig. In eerste instantie werd geprobeerd Nederlandse kolonisten op de archipel uit te nodigen. Dit leidde niet tot het gewenste resultaat. Met name tussen 1620 en 1630 werden slaafgemaakten aangevoerd, via een systeem van slavenhandel dat strekte van Azië tot aan Oost-Afrika, naar de specerijeilanden. De slaafgemaakten werden te werk gesteld op 'perken': een vroeg voorbeeld van de eerste plantageslavernij in de wereld(3).

Linken leggen Lombok

Tegenwoordig is de Molukkenstraat belangrijk onderdeel van het art-community project Linken Leggen Lombok. Dit project werd gestart op initiatief van Kosmopolis Utrecht. Zij werken onder andere samen met Museum Maluku, de stichting Papua Cultureel Erfgoed, kunstenaars, buurtorganisaties en ondernemers in Lombok. Nancy Jouwe leidde het project in 2009. Een van de 'beschamende voorbeelden' van een gebrek aan historisch besef over ons koloniale verleden is de verkeerde spelling van het Utrechtse Sapoerahof. Dit vormt een van de nieuwbouwgedeeltes in de straat Laan van Nieuw Guinea. De juist spelling is: Saparoeahof(4). Het werk van kunstenares Fieke de Roij in de Molukkenstraat is een voorbeeld van het project. De gevelsteen is nog steeds te zien op de hoek van de Molukkenstraat en de Groeneweg.

Looprichting naar: 12 Van Riebeeckstraat

Vervolg de route door aan het einde van het Bankaplein linksaf te slaan naar de Bilitonstraat en daarna rechtsaf te slaan naar de Abel Tasmanstraat. Op de Abel Tasmanstraat slaat u linksaf richting de Van Diemenstraat. Vervolg de route op de Van Diemenstraat en sla na 200 meter linksaf richting de J.P. Coenstraat. Op de J.P. Coenstraat slaat u na 40 meter rechtsaf richting de Van Riebeeckstraat.