Over ons

In augustus 2016 schrijft actiegroep De Grauwe Eeuw een brief aan de gemeente Utrecht. In de brief roept de groep op om te stoppen met de 'koloniale verheerlijking' in de stad. In november van hetzelfde jaar deelt de groep flyers uit in het Stadskantoor Utrecht met een oproep aan Gemeente Utrecht om een eind te maken aan de verheerlijking van het koloniale verleden in de wijk Lombok. Deze twee gebeurtenissen staan aan het begin van dit project.

Op 15 mei 2017 vond er een 'Mensenrechtencafe' plaats in Molen de Ster waar werd besloten door een aantal betrokken actievoerders en wijkbewoners iets te doen aan (of met) de straatnamen in Lombok. De straatnamen zouden niet verdwijnen, maar er zal geprobeerd worden om een ander licht te werpen op de straatnamen. De oorspronkelijke Werkgroep Straatnamen Lombok, opgericht in 2017, heeft nagedacht over een juist middel en hoopt via de Bitterzoete Route bewustwording te creëren over de koloniale geschiedenis van de wijk. De wandelroute heeft als doelgroep mensen uit de buurt, maar ook mensen van buitenaf, te informeren over de sporen van ons koloniaal verleden die in de wijk te vinden zijn.

Vanaf februari 2018 is de werkgroep uitgebreid, doordat de gemeente een samenwerking is aangegaan met Academie van de Stad en de Universiteit Utrecht, waarbij studenten van de MA Cultuurgeschiedenis werden ingezet om onderzoek te doen naar de keerzijde van deze koloniale "helden" (1). Het gevolg was dat de gemeente Utrecht de historische informatie van de studenten wilden gebruiken voor een wandelroute. Deze route is daarom ook grotendeels gebaseerd op het gedane onderzoek door de masterstudenten. Al eerder was de wijk de plek voor wandelroutes met hetzelfde thema. In 2009 is bijvoorbeeld een wandelroute ontworpen getiteld Linken Leggen Lombok, door Kosmopolis Utrecht, het Moluks Historisch Museum en St. Papua Cultureel Erfgoed. Via tekst en beeld leidde Linken Leggen Lombok mensen door de wijk Lombok en werd er veel verteld over de geschiedenis achter Lombok en haar koloniale verwijzingen. (2) De huidige wandelroute heeft deze eerdere routes gebruikt als inspiratie.

Gepeperde Straten

De huidige wandelroute is tot stand gekomen door een interessante mengeling van betrokken activisten, studenten, betrokken bewoners uit de wijk en politiek actieve leden en verenigt zich onder de naam Werkgroep Gepeperde Straten.

Doel van de wandeling

De wandeling gaat niet alleen in op een aantal personen waarnaar de straatnamen zijn vernoemd, maar ook op het kolonialisme als systeem, de link tussen de wijk en het eiland Lombok en tot slot de geschiedenis van de buurt. We hopen met deze wandeling een bewustzijn te creëren onder de inwoners van Utrecht. Ons doel is om meer inzicht te geven in de bewogen koloniale geschiedenis. Daarmee sluiten we aan bij de postkoloniale ontwikkelingen en acties in en buiten Nederland. In de totstandkoming van deze route is geprobeerd een evenwichtige keuze te maken uit de plekken die verwijzen naar ons koloniale verleden. We willen de wandelaars laten zien wie er hebben geleden en gestreden onder het Nederlandse koloniale bewind op Nederlands-Indië. Dit is ons overkoepelende thema. De routeinformatie gaat over de duistere kant van de gouverneur-generaals die verantwoordelijk zijn geweest voor dit bewind. Ook is aandacht voor de recentere geschiedenis van de straten. Dit komt onder andere naar voren bij de informatie over de verwijderde muurschildering op de hoek van de Van Riebeeckstraat en de Floresstraat. Op deze manier reflecteren de diverse locaties van deze wandelroute op ons omstreden koloniale verleden.

Markeringen

Raul Balai, geboren te Amsterdam, is vormgever en designer die woont én werkt in Amsterdam. Hij gebruikt zijn multi-etnische identiteit om culturele botsingen te laten zien, conventionele stereotypen uit te dagen en de spot te drijven met de geschiedenis. In ons project Bitterzoete Route heeft hij gezorgd voor het ontwerpen van de markeringen bij alle locaties én het logo van onze werkgroep: een VOC schip. Het idee hierachter was de gelaagdheid van het beeld. Zo kan het VOC schip symbool staan voor de duistere kant van de koloniale specerijenhandel en de mensenlevens die het heeft gekost. Maar een schip kan ook betekenen dat er een route naar een bepaald doel wordt afgelegd. Het laat de beweeglijkheid zien van verandering. Balai heeft zijn inspiratie voor het schip opgedaan aan de hand van de tekeningen van Oost-Indië vaarders die oorspronkelijk werden gemaakt door de zeventiende-eeuwse Reinier Nooms(3). Het Drina lettertype dat is gebruikt voor het logo heeft iets weg van de graffiti die is te vinden in het gewone straatbeeld.

Het meest gebruikte VOC schip was in de zeventiende en achttiende eeuw het spiegelretourschip. De bouwtijd van zo'n schip duurde vijf tot acht maanden en het schip kon gemiddeld vijftien jaar mee(4). Een replica van zo'n schip is te vinden bij Bataviastad te Lelystad. Voor meer informatie over WIC schepen kan het boek van Leo Balai, Het slavenschip Leusden (2011) wordt geraadpleegd(5).